Esperanto Lyon 2023

J’ai visité l’usine des eaux de Saint Clair à Caluire et je souhaite partager avec vous l’histoire de l’eau à Lyon.

Mi vizitis la akvofabrikon de Saint Clair situantan en Caluire kaj mi ŝatus dividi kun vi la historion de la akvo en Liono.

Cette histoire est très ancienne. A l’époque romaine, il y a deux mille ans, l’adduction de l’eau à Lugdunum est la plus importante du monde antique après Rome : deux cent vingt kilomètres d’aqueducs acheminent quarante cinq millions de litre d’eau par jour.

Ĉi tiu rakonto komenciĝas antaŭ tre longe. En la romia epoko, antaŭ du mil jaroj, la akvoprovizado al Lugdunum estis la plej grava en la antikva mondo post Romo: ducent dudek kilometroj da akveduktoj alportas tage kvardek kvin milionojn da litroj da akvo.

Malheureusement, ces aqueducs sont abandonnés au quatrième siècle.

Bedaŭrinde, ĉi tiuj akveduktoj estis forlasitaj en la kvara jarcento.

Pendant, les onze siècles suivants, seuls quelques rares puits et fontaines assurent l’alimentation en eau des habitants.

Dum la dek unu sinsekvaj jarcentoj, nur kelkaj maloftaj putoj kaj fontoj garantias la akvoprovizadon al la loĝantoj.

En mille huit cent sept, on dénombre à peine cent quatre-vingt fontaines, soit un point d’eau potable pour mille habitants. Afin de pallier ces graves insuffisances quantitatives et qualitatives, la mairie de Lyon confie son premier contrat, le huit aout mille huit cent cinquante trois, à une entreprise en cours de création. Il s’agit de mettre en oeuvre le grand chantier de l’alimentation en eau de tous les lyonnais : fournir dans les quatre ans vint millions de litre d’eau potable chaque jour, créer un réseau de canalisations et équiper la ville de cent vingt bornes-fontaines supplémentaires.

En mil okcent sep estas apenaŭ cent okdek fontanoj, tio estas po unu punkto de trinkebla akvo por mil loĝantoj. Por kompensi ĉi tiujn kvantece kaj kvalite gravajn mankojn, la urbodomo de Liono, la 8-an de aŭgusto mil okcent kvindek tri, atribuis sian unuan kontrakton, al kompanio kreiĝanta por efektivigi (realigi) la ĉefan akvoprovizan projekton por ĉiuj Lionanoj: Liveri en la templimo de kvar jaroj dudek milionojn da litroj de trinkebla akvo ĉiutage, krei reton de akvokondukiloj kaj ekipi la urbon per cent dudek pliaj fontanoj.

Le quatorze décembre mille huit cent cinquante trois la Compagnie Générale des eaux est créée par décret impérial. Les équipes se mettent au travail. Les différences d’altitudes à Lyon et les nombreux quartiers à approvisionner, les ingénieurs de la compagnie commandent aux usines Schneider du Creusot les plus imposantes pompes à vapeur de l’époque. En mille huit cent cinquante six, trois pompes entrent en action à Caluire, quartier St Clair. Elles sont de type « Cornouailles » du nom des pompes utilisées au dix neuvième siècle dans les mines de cuivre et d’étain de ce comté d’Angleterre.Elles pompent l’eau dans une galerie filtrante et propulsent chaque jour les vingt millions de litres promis vers les fontaines publiques.

La dek-kvaran de decembro mil okcent kvindek tri, la Kompanio Ĝenerala de Akvo estis kreita per imperia dekreto. La skipoj eklaboras. La diferencoj de alteco en Liono kaj la multaj provizotaj distriktoj. La inĝenieroj de la kompanio mendis la tiuepoke plej imponajn vaporpumpilojn al la fabrikoj Schneider en Le Creusot. En mil okcent kvindek ses, tri pumpiloj ekfunkciis en Caluire, distrikto St Clair. Ili estas laŭ la tipo « kornvala » (Cornouailles). Tiu nomo originas de la pumpiloj uzitaj en la deknaŭa jarcento en la kupraj kaj stanaj minoj de la samnomata grafejo de Britio. Ili pumpas akvon el filtran tunelon kaj propulsas la promesitajn dudek milionojn da litroj ĉiutage al publikaj fontanoj.

Le quinze aout l’eau jaillit sur la fontaine de la place des Terreaux et alimente les nombreuses bornes-fontaines à tête de lion.

La 15-an de aŭgusto, akvo ŝprucis el la fonton de la Placo des Terreaux kaj trafas la multajn leonkapajn fontanojn.

Avec l'accroissement de la population et des besoins en eau, cinq nouvelles pompes sont mises en service sur le site de St Clair, puis en mille huit cent quatre vingt dix huit, cinq nouvelles autres pompes sont installées sur la rive gauche du Rhône : le Grand Camp.

Pro la kresko de la loĝantaro kaj la bezono de akvo, kvin novaj pumpiloj ekfunkciis sur la loko St Clair, poste, en mil okcent naŭdek ok, kvin pliaj pumpiloj estis instalitaj sur la maldekstra bordo de la Rodano: la Granda Tendaro.

Quatre vingt millions de litres sont distribués chaque jour aux Lyonnais. Toutes ces machines à vapeur travailleront sans relâche jusqu’en mille neuf cent dix, époque où elles seront remplacées par des pompes centrifuges à moteur électrique.

L’usine des eaux de St Clair forme à l’origine un important complexe dont subsistent :

• une pompe de Cornouailles pratiquement complète
• deux bassins filtrants avec des voûtes soutenues par des piliers et une galerie d’aspiration
• un bâtiment néo classique composé d’un corps central à deux niveaux abritant la pompe et de deux ailes symétriques.

Okdek milionoj da litroj estas disdonitaj ĉiutage al la Lionanaro. Ĉiuj ĉi tiuj vapormaŝinoj funkcios senĉese ĝis mil naŭcent dek, tiam ili estos anstataŭigitaj per centrifugaj pumpiloj kun elektraj motoroj.

La akvouzino de St Clair origine formis gravan komplekson el kiu restas :

* praktike kompleta kornvala pumpilo

* du filtraj basenoj kun volboj subtenataj de kolonoj kaj akvokondukilo por suĉado

* novklasika konstruaĵo, kiu konsistas el dunivela centra korpo enhavanta la pumpilon kaj du simetriajn alojn.

Regardons de plus près la dernière pompe de Cornouailles, qui est encore visible sur le site de St Clair. Elle est classée monument historique et est un rare vestige industriel du dix neuvième siècle.

Ni rigardu pli atente la lastan kornvalan pumpilon, kiu ankoraŭ videblas ĉe la situo St Clair. Ĝi estas klasata kiel historia monumento kaj estas rara industria spuro de la deknaŭa jarcento. La aliaj pumpiloj estis detruitaj en mil naŭcent tridek naŭ.

La pompe de Cornouailles mesure vingt mètres de haut et treize mètres de large. Elle est composée d’un cylindre vapeur, d’une pompe hydraulique et d’un balancier. L’ensemble pèse cinquante quatre tonnes et propulse chaque heure 1,2 millions de litre d’eau à cinquante mètres d’altitude, à raison de deux mille litres par coup de piston, avec une fréquence de dix coups par minute.

La Kornvala Pumpilo altas dudek metrojn kaj larĝas dek tri metrojn. Ĝi konsistas el vaporcilindro, hidraŭlika pumpilo kaj vekto. La tuto pezas kvindek kvar tunojn kaj propulsas 1,2 milionojn da litroj de akvo hore je alteco de kvindek metroj, kun la rapideco de du mil litroj per bato de la piŝto, kun ofteco de dek batoj minute.

Huit chaudières au charbon transforment l’eau en vapeur. Cette vapeur est utilisée comme force motrice des pompes au sein du cylindre à vapeur.La pompe hydraulique aspire l’eau des galeries filtrantes situées sous la machine.L’eau est ensuite propulsée avec force dans les canalisation de distribution et le cycle recommence !

Ok karbaj kaldronoj vaporigas la akvon. Ĉi tiu vaporo estas uzata kiel mova forto por la pumpiloj ene de la vapora cilindro. La hidraŭlika pumpilo suĉas akvon de la filtraj galerioj situantaj sub la maŝino. La akvo tiam estas forte propulsata en la akvokondukilojn kaj la ciklo denove rekomenciĝas !

L’alimentation en eau des pompes est assurée par des ouvrages souterrains creusés suffisamment profondément pour capter les alluvions du Rhône voisin. On trouve ainsi une galerie longue de cent trente mètres et d’une superficie filtrante de six cents mètres carrés à laquelle sont reliés deux bassins voûtés des mille six cent et deux mille deux cents mètres carrés .

La akvoprovizado al la pumpiloj estas provizata per subteraj verkoj sufiĉe profundaj por kapti aluviojn de la najbara Rodano. Tial ke, oni trovas longan galerion de cent tridek metroj kaj filtran surfacon de sescent kvadrataj metroj al kiuj estas ligitaj du volbitaj basenoj de mil sescent kaj du mil ducent kvadrataj metroj.

La superficie totale des ouvrages filtrants atteindra sept mille mètres carrés à la fin du dix-neuvième siècle. Les bassins ont été utilisés jusqu’en mille neuf cent soixante seize.

La tuta areo de la filtraj faritaĵoj atingos sep mil kvadratajn metrojn fine de la naŭa jarcento. La basenoj estis uzataj ĝis naŭcent sepdek ses.

Le bâtiment de l’usine abritant la pompe et les bassins se visitent. Il faut réserver auprès de :

La uzinkonstruaĵo enhavanta la pumpilon kaj la basenojn povas esti vizitata. Vi devas rezervi kun :

Only Lyon : www.onlylyon.com

la associo : l’eau à Lyon : www.eaualyon.fr